پاكساپون (تگزاپون)

معرفی تگزاپون

سدیم لوریل اتر سولفات یا همان تگزاپون یک ماده شیمیایی خمیرشکل نیمه شفاف به رنگ سفید یا مایل به زرد است. تگزاپون در دسته مواد فعال سطحی آنیونی قرار دارد و از خانواده آلکیل اتر سولفات ها است. این ماده حاصل ترکیب یک الکل چرب با اکسید اتیلن و متعاقب آن سولفوناسیون است. این ماده بوی ملایمی دارد و شرکت های تولید کننده آن را در غلظت‌های ۳۰ و ۷۰ درصد تولید و عرضه می کنند. تگزاپون بهداش و شرکت پاکسان با نام تجاری پاكساپون ارائه می شود.

تگزاپون به عنوان سورفکتانت در تولید بسیاری از محصولات مراقبت شخصی نظیر صابون، شامپو، خمیردندان، محصولات شستشوی بدن و به طور کلی تمام محصولاتی که در تماس با آب کف می کنند، به کار می رود.

SLES یک عامل فوم ساز ارزان قیمت و در عین حال بسیار موثر است که با کاهش کشش سطحی آب، به عنوان عامل پراکندگی عمل می کند. به این ترتیب اجزای روغن های معطر و اسپری های بدن به خوبی با یکدیگر ترکیب شده و مخلوطی یکنواخت تشکیل می شود.

فرمول شیمیایی تگزاپون

این ماده با فرمول شیمیایی CH₃(CH₂)₁₁(OCH₂CH₂)_nOSO₃Na، با هر نسبتی در آب حل می شود. همچنین در برابر آب های سخت از پایداری نسبتا خوبی برخوردار است. مقدار بسیار کمی نمک در این ماده وجود دارد که موجب شده است تا در زمان رقیق شدن با آب در غلظت های معمولی، ویسکوزیته پایینی از خود نشان دهد. برای رفع این مشکل می توانید کمی سدیم کلراید و آلکانول آمید به آن اضافه نمایید تا ویسکوزیته محلول تنظیم شود.

انواع تگزاپون

این ماده معمولا به دو صورت معمولی و صدفی در بازار یافت می شود. تگزاپون نوع صدفی برای تولید انواع شامپوهای غیرشفاف (به اصطلاح صدفی) و همچنین انواع مایع های دستشویی صدفی استفاده می شود. تگزاپون معمولاً با درصد خلوص ۷۰ درصد وزنی تولید و عرضه شده و به شکل خمیر بسیار ویسکوز می باشد. از آن جا  که پاكساپون نام تجاری سدیم لوریل اتر سولفات می باشد، این ماده را در بازار به نام SLES نیز می شناسند.

روش ساخت تگزاپون

SLES در مقیاس صنعتی و به طور گسترده از طریق اتوکسیله کردن الکل دودکانول C₁₂H₂₆O به دست می آید. در ادامه، اتوکسیلات به دست آمده سولفونه شده و پس از تبدیل به نمک سدیم، خنثی می شود. مولکول های SLES نیز همانند سایر سولفات های الکل چرب (الکل های دارای زنجیر کربنی طولانی) و سولفات های اتر الکل چرب، هر دو گروه عاملی آب گریز و آب دوست را در بر داشته و به همین علت خواص سطح فعال به این مواد بخشیده است.

کاربردهای تگزاپون

تگزاپون به عنوان یک ماده شوینده متداول در تولید بسیاری از محصولات بهداشتی سر و بدن مورد استفاده قرار می گیرد. این ماده از قدرت کف زایی خوبی برخوردار است و کف سبکی ایجاد می کند که در مجاورت چربی ها از بین رفته و به سادگی در آب های سخت و معمولی حل می شود. این ماده بدون نیاز به دمادهی و هم زدن با دور بالا، تنها از طریق افزودن مواد دیگر در فرمولاسیون جای می گیرد.

تگزاپون به طور طبیعی پوست را تحریک کرده و باعث خشکی آن می شود؛ به همین دلیل باید با سایر مواد فعال سطحی آنیونی، آمفوتریک و غیریونی همراه شود تا کیفیت و میزان کف کنندگی و شویندگی آن به سطح مطلوبی برسد. علاوه بر این، در صورت نیاز می توان تگزاپون را با تری اتانول آمین رقیق کرد.

این ماده جزو متداول ترین مواد اولیه آرایشی و دارویی محسوب می شود. در تولید اکثر شوینده های تجاری نظیر مایع ظرفشویی، پاک کننده‌های صنعتی (کارواش،  کف شورها و پاک کننده روغن) و در بیش از ۹۰ درصد مواد بهداشتی و شوینده بدن و سر همچون خمیردندان، صابون، شامپو، کرم و لوسیون، به صورت مایع یا غیرمایع، کاربرد دارد. این ماده برای زدودن چربی به عنوان ماده کف کننده، پاک کننده و امولسیون کننده مواد چسبنده به کار می رود.

خطرات سدیم لوریل اتر سولفات

بازار تگزاپون عمدتا به دلیل افزایش آگاهی مصرف کنندگان در مورد بهداشت شخصی و پاکیزگی در حال رشد است. با این حال در سال های اخیر نگرانی هایی پیرامون خطرات سلامتی مرتبط با سدیم لوریل اتر سولفات به وجود آمد که در برخی موارد به تعویض این ماده با مواد آلی و زیستی دیگر در کشورهای توسعه یافته منجر شد. به همین دلیل تحقیقات زیادی در مورد مضرات احتمالی آن صورت گرفته است.

پژوهش ها و تحقیقات سازمان غذا و داروی ایالات متحده  (FDA)نشان داده که استفاده از این ماده برای مصرف‌کننده بی خطر است. اداره بهداشت و دپارتمان صنایع شیمیایی استرالیا نیز اعلام کرده است که این ماده با DNA واکنش نمی دهد. نباید از این نکته غافل شد که سدیم لوریل اتر سولفات نیز همانند سایر دترجنت ها، باعث تحریک پوست و سوزش شدید چشم می‌شود. این ماده و سایر مشتقات باعث شکسته شدن محافظ رطوبتی پوست شده و به دیگر مواد شیمیایی اجازه می‌دهد تا به راحتی به زیر پوست نفوذ کرده و باعث بروز مشکلاتی نظیر حساسیت پوستی شوند.

شرایط نگهداری تگزاپون

این ماده حدودا یک سال عمر مفید داشته و بهتر است دور از رطوبت نگهداری شود. بسته بندی های پلاستیکی یا فولاد زنگ نزن که محکم بسته شده باشد، بهترین شرایط برای نگهداری از این ماده به شمار می روند. هرچه آن را در دماهای پایین تری نگهداری نمایید، بهتر است. با این حال دمای بین 5 تا 40 درجه سانتی گراد شرایط مناسبی ایجاد می کند. همچنین از قرار دادن تگزاپون در نزدیکی واکنش گر های اکسید کننده قوی و با قابلیت تشدید وضعیت آتش سوزی بپرهیزید.